علاءبن علی دانیالی جهرمی؛ عارف کمتر شناخته‌شده‌ی جهرمی عصر صفوی
به گزارش اخبار جهرم، به بهانه‌ی اینکه مثنوي بحرالمعارف اخیراً با کوشش دکتر حمیدرضا طاهری پارسا به چاپ رسیده است، نگاهی به زندگی «علاءبن علی دانیالی فسوی جهرمی»؛ عارف کمتر شناخته‌شده‌ی جهرمی عصر صفوی انداختیم.
شیخ علاءبن علی دانیالی جهرمی، متخلص به شهاب که در برخی منابع با عنوان فَسَوی، یعنی اهل فسا، خوانده شده، از شاعران، محدثان و عالمان بزرگ قرن دهم و معاصر شاه طهماسب صفوی است. بنا بر اشارات وی در آثارش، وی در جهرم به دنیا آمد و دوران نوجوانی و جوانی خود را در همین شهر سپري کرد. او خود را از خاندان مشهور «آل دانیال» و منسوب به شیخ معین‌الدین دانیالی می‌داند که در لار مشهور و مهم بوده‌اند. اما در کتاب ریاض‌العلما گفته شده است جد شهاب‌الدین، شیخ رکن‌الدین دانیال، از مشایخ صوفیه بوده که قبرش در فسا است.
علاءبن علی دانیالی در کسب علم و دانش از محضر غیاث الدین منصور دشتکی شیرازي و علامه‌ی دوانی، از عالمان بزرگ دوره‌ی صفوی در شیراز و قطب‌الدین بن محیی جهرمی بهره برد. سپس به شغل قضاوت، از مشاغل دولتی و مهم عصر صفوی، مشغول شد، اما چون پرداختن به امور دنیوی و قدرت را بی‌نتیجه و در راه کسب ثواب اخروي و آن‌جهانی مؤثر ندید، از قضاوت دست کشید و پاي به وادی عرفان گذاشت و آثار عرفانی مختلفی را تألیف کرد. از مریدان مشهور دانیالی جهرمی، امیرجلال‌الدین احمد و امیرشمس‌الدین شهریار جهرمی معروف به میرشهریار، حاکم جهرم است که ابراهیم‌خان ذوالقدر، حاکم فارس، بی‌سبب وی را کور و از حکومت جهرم عزل کرد. شهاب‌الدین مدتی در جهرم ساکن شد، اما گرفتار مجادله‌ی گروهی از مردم و حاکمان جهرم شد و به ناچار فرار کرد، اما بار دیگر به زادگاهش بازگشت. وی از عبادت خود در غار ورای جهرم نیز یاد کرده است.
علت این فرار از آن رو بود که دانیالی در گیرودار مسائل اجتماعی و سیاسی قرن دهم و چالشی که میان محقّق کرکی و غیاث‌الدّین منصور در حضور شاه پیش آمد و بالاگرفتن تنش‌ها و خروج غیاث‌الدین از دربار صفوی، از شیراز گریخت و راهی گیلان شد. پس از این جریان، دشمنی با غیاث‌الدین، دامن شاگردان او را نیز گرفت و بعید نیست که مغفول و کمرنگ ماندن نام و آثار شیخ علی دانیالی در کتب تاریخی و تذکره‌های دوره‌ی صفوی، به‌ویژه «تحفه‌ی سامی»، به دلیل همین جانبداری از غیاث‌الدین منصور و مهاجرت، به‌خصوص به هند و حجاز باشد.
تقدیم مثنوي بحرالمعارف به «بهادرخان گجراتی»، از امرای هند با وجود صدارت شاه طهماسب، دلیلی محکم دیگری بر این دشمنی‌ها می‌تواند باشد. دانیالی در حدود سال ۹۵۰ قمري در زادگاهش دیده از جهان فروبست، اما مکان دفن وی ناشناخته است.
از علاءبن علی دانیالی جهرمی چند اثر به نظم و نثر به جا مانده که شامل: مثنوي تعلیمی-عرفانی بحرالمعارف در ۱۹هزار بیت (که در آن وصف‌هایی راجع به جهرم نیز دارد)، کتاب جواهر الادراج و زواهر الابراج با نثر آمیخته به نظم (مشتمل بر احادیث صحیح نبوی منقول از ائمه و شرح ۴۷ حدیث از آن‌ها)، نصایح دانیالیه (به نثر که در پایان نسخه خطی مثنوي بحرالمعارف در نصیحت به یکی از امراي عصر خود نظام‌الدین محمود) آمده و رسالۀ عرفانی فقیریّه است.
این آثار به صورت نسخه‌هاي خطّی در فهرستگان نسخ خطّی مذکور است. مثنوي بحرالمعارف اخیراً با کوشش دکتر حمیدرضا طاهری پارسا، در انتشارات البرزفردانش تهران در ۹۲۳ صفحه به چاپ رسیده است.
🔻منابع:
بزرگان جهرم: محمدکریم اشراق
تاریخ ادبیات در ایران: ذبیح‌الله صفا
بحرالمعارف: دکتر حمیدرضا طاهری پارسا
#بزرگان_جهرم
#روزی_روزگاری_جهرم
