یادی از تاجران قدیم جهرم؛ حاج میرزا ابوالقاسم تاجر جهرمی مشهور به وکیل عجم
در میان اسناد دورۀ قاجار و پهلوی اول به نام‌های تاجران بسیاری از جهرم برمی‌خوریم؛ که از جملۀ ایشان به م‍ح‍م‍داس‍م‍اع‍ی‍ل تاجر، میرزا آقا جواد جهرمی، محمدحسن تاجر، میرزا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌عبدالوهاب جهرمی، حاج زین‌العابدین تاجر جهرمی، عبدالغفار تاجر جهرمی، جعفر تاجر جهرمی، میرزاعبدالله تاجر جهرمی فرزند میرزا نصرالله جهرمی، آقارجبعلی تاجر جهرمی، حاج میرزا احمد تاجر جهرمی، حیدرقلی‌خان جهرمی، محمود جهرمی صدر قدر‌قدر، میرزامحمدعلی و علی‌محمد تاجر جهرمی می‌توان یاد کرد که بیشتر به تجارت تنباکوی جهرم می‌پرداختند. برخی از آنان هم مثل علي‌اكبر جهرمی(شاهنده) مشهور به علی‌اکبر صاحب در بمبئی هند در سال ۱۳۲۷ق(۱۲۸۷ خورشیدی) به تجارت کتاب و سایر محصولات ایران می‌پرداختند.
بیشتر اسناد به‌جا مانده از تجّار جهرمی، اسناد معاملاتی از قبیل تنباکو، بادبزن، قالی، پوستین و سوخته، کرباس، شکر، عبا و شال، قبض رسید وجه بابت مواجب، دریافت کالا و… هستند.
یکی از این تاجران مشهور و اعیان خوشنام جهرمی در دورۀ قاجار، حاج میرزا ابوالقاسم تاجر جهرمی، بود که به دلیل اعتبار فراوان و تجارت‌های گسترده در بندر جده، با عنوان «وکیل عجم» یعنی وکیل مردمان فارسی و ایرانی شناخته می‌شد. لقب وکیل برای تجّار، بیانگر جایگاه اجتماعی مهم و معتبر و به معنای نمایندگی امور تجاری مردم، بود. چنانکه در همان زمان، لقب سید فرج‌الله تاجر بیرمی، وکیل الرُعایا بود یا حاج میرزا ابراهیم تاجر جهرمی، فرزند حاجی میرزا جواد تاجر جهرمی، وکیل الرعایای جهرم بود.
حاج میرزا ابوالقاسم ساکن بندر جده در عربستان بود و محصولات ایران از جمله تنباکوی جهرم را به حاشیۀ خلیج فارس، دریای عمان، کشورهای عربی و هند صادر می‌کرد. در کتاب تاریخ منتظم ناصری از وی به عنوان تاجر متوقف(ساکن) در تهران یاد شده است. در میان اسناد نیز نامه‌هایی دربارۀ تحویل، حوالۀ اجناسی چون آیینه و قبض اشراف و اعیان قاجار به ملاابوالقاسم در پاریس و کشورهای دیگر وجود دارد. سندی هم از میرزا ابوالقاسم تاجر جهرمی با موضوع طلب از محمدحسن تنباکوفروش در آرشیو اسناد ملی موجود است.
حاج میرزا ابوالقاسم پسری به نام میرزاعباسعلی داشت که در بندر حدیده در یمن، وفات یافت و وی پس از آن، تجارتخانه و ثروت خود را از جدّه به جهرم منتقل کرد. وی املاک و باغ‌های بسیاری را در جهرم خرید و منزلی بزرگ و اعیانی نزدیک امامزاده شاه شاهان(ع) برای خود ساخت. اداره و رسیدگی به امور او در جهرم به دست پیشکارش، آقا میرزاعلی‌نقی جهرمی، انجام می‌شد. عباسقلی‌بیگ دشتابی، از خوشنویسان بنام جهرم، نیز مدت‌ها منشی حاج میرزا ابوالقاسم بود.
اعتبار وکیل عجم در خارج ایران، باعث قدرت وی و نزدیکی وی به دربار قاجار و حاکمان فارس از جمله محمدتقی رکن‌الدوله(پدر عین‌الملک)، برادر تنی ناصرالدین شاه قاجار، شد. از دیگر سو، اموال فراوان حاج میرزا ابوالقاسم، سلیمان‌خان دوم ذوالقدر، که از سال ۱۲۵۶ق(۱۲۱۸خورشیدی) بر جهرم حکومت می‌کرد، به طمع انداخت و از این رو برای تجارت تنباکوی وکیل عجم، مالیاتی معادل ۳۰۰ من به عنوان عشور(یک‌دهم) تنباکو مقرر داشت. این مقدار مالیات که تقریباً برابر با یک تن تنباکو بود، بر حاجی میرزا ابوالقاسم جهرمی گران آمد و به رکن‌الدوله، حاکم فارس، شکایت برد.
رکن‌الدوله که احترام فراوانی برای حاجی ابوالقاسم جهرمی قائل بود با سلیمان‌خان، حاکم جهرم تندی کرد و گفت: «بی‌اجازهٔ حاجی حق نداری در جهرم بمانی! فهمیدی!» یکی از دلایل شناخت و ارادت رکن‌الدوله و عین‌الملک به حاجی ابوالقاسم، سخاوتمندی وی بود.ن
مثلاً در سفر عین‌الدوله به جهرم، حاج میرزا ابوالقاسم، غلامی باهوش و بااستعداد به نام بشیر را در جهرم به عین‌الملک هدیه داد. عین‌الملک این غلام را بشیرخان نامید و بعدها با ترقی در دستگاه وی، معروف به بشارت‌خان شد و با رکن‌الدوله به خراسان رفت. اندکی بعد مردم جهرم بر سلیمان‌خان شوریدند و او عزل شد، اما در سال ۱۳۰۰ ق برابر با ۱۲۶۱خورشیدی دوباره با میانجیگری، به حکومت جهرم رسید.
منابع:
فارسنامه ناصری، مرکز اسناد ملی ایران، بزرگان جهرم،شاخه‌های گل(تبارنامۀ خاندان اشراق)، اسناد تاریخی خاندان غفاری، تاریخ منتظم ناصری، رجال فارس در عهد مشروطه، اسناد خاندان حاج سیدعلی تاجر بیرمی در فارس
#روزی_روزگاری_جهرم
