نخل ماتم جهرم؛ نماد حیات جاویدان شهیدان
به گزارش اخبار جهرم، یکی از شیوه‌های منحصربه‌فرد عزاداری امام حسین(ع) در ایران متعلق به جهرم است که حداقل نمونه‌های چندانی از آن سراغ نداریم و بجاست بخش‌های مختلف آن ثبت میراث ناملموس شود.
همیشه وقتی با نام نخل عزا در یزد، کاشان و نواحی مرکزی ایران مواجه می‌شویم منظور اتاقک و کتلی چوبی است و اثری از نخل واقعی در آن نمی‌بینیم، اما نخل ماتم جهرم، واقعاً درخت نخل و اثبات‌کننده‌ی قدمت این سوگواری آیینی در جهرم و وجه اساطیری آن است.
در ایران باستان از درخت به عنوان نماد زندگی در مراسم تدفین استفاده می‌شد. این آیین به مرور در مراسم سوگواری تاسوعا و عاشورا بازسازی شد و به شکل نمادین آن یعنی علم و کُتَل، یکی مشابه درخت نخل و دیگری مشابه درخت سرو، درآمد.
از دیگر سو، مفهوم شهادت، مهم‌ترین مضمون اسطوره‌ای به جا مانده از جهان اسطوره‌ای ایران کهن است؛ شهادت به خاطر عشق، عقیده، قیام اجتماعی و… رخ می‌دهد و به همین دلیل پس از اسلام در روح جمعی ایرانیان به دیگر مضامین اساطیری افزوده شد تا در حد یک تمثیل باقی نماند و به حیات جاودان شهیدان اشاره کند.
برای این کار از درختان توتم قومی مردم مناطق گرمسیری بهره برده شد؛ نخل که نماد ایزد قربانی در اساطیر سرزمین‌های عربی و بین‌النهرین است.
در گذشته در مراسم سوگواری محرم در جهرم به یاد و نماد امام حسین(ع) و یارانش در ظهر روز عاشورا، نخلی را نذری کرده و می‌بریدند، و در ادامه درخت بریده‌شده، تکه‌تکه می‌شد. با تکه‌تکه شدن نخل در ظهر عاشورا، فریاد «یا حسین یا حسین»(ع) سوگواران، بلند و نخل که با امام حسین(ع) برابرنهاد می‌شد خود به شهیدی دیگر بدل می‌شد یا به عبارتی دیگر مظلومیت حسین(ع) در قالب نخل قربانی، تجسمی دیگر می‌یافت. از اجزای این نخل برای بخش‌های مختلف عزا استفاده می‌شد؛ دو برگ سالم(پیش) آن را به صورت عمودی اول دسته‌های عزا جلو می‌بردند، با ساقه و تنه‌ی آن گهواره و کتل و تابوت نمادین می‌ساختند، با خرمای آن حلوای عزای سیدالشهدا می‌پختند و خرمای تازه‌‌ی آن را نذر می‌کردند.
نخل در جهرم جایگاهی بس ارجمند دارد و ای بسا که راه درآمد یک خانواده فقط از نخل بود و قربانی نخل به نوعی بیانگر نثار کردن داروندار فرد برای قیام امام حسین(ع) و یاری وی هم بود.
آخرین سال‌های اجرای این آیین به طور کامل دهه‌ی شصت بوده است و امروزه فقط بخشی از آن زنده است. فیلم «چتر سبز؛ نخل جهرم» ساختۀ دکتر احمد ضابطی جهرمی دربارۀ همین آیین کهن قربانی‌کردن نخل در جهرم در روز عاشورا است.
در واقع شیعیان جهرمی رویدادهای نخستین سده اسلامی را ورای قضایای تاریخی دیدند و آن‌ها را با روایت‌ها و نمونه‌های اسطوره‌ای این سرزمین درآمیختند و قهرمانان مذهبی و تاریخی خود را با رفتار قهرمانان اساطیری جلوه‌گر ساختند. در فرهنگ ایرانی و اسلامی حضرت امام حسین(ع) قهرمانی است که با نثار خون خود و فرزندان و یارانش، درخت دینداری و خداباوری را اصلاح کرده و رشد داده است.
خودنثاری خدایی در اساطیر به نوعی تکرار عمل کیها‌ن‌آفرینی و پیدایش و تکوین جهان‌هاست، در این عمل کیهانی، ایزد-قهرمان معتقد است خون وی رهایی‌بخش جان است و قربانی کردن جسم، تنها راه این رهایی است. اما شهادت بزرگترین فیض برای انسان فانی است که آرزوی جاودانگی دارد؛ «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ»
#روزی_روزگاری_جهرم
