جوونای شهر جهرم تک‌سوارن؛ دربارۀ اهمیت تفنگچیان جهرم در تغییر تاریخ
به گزارش اخبار جهرم، یکی از گروه‌هایی که در گذشته در تأمین امنیت فارس بسیار مهم بودند، تفنگچیان جهرمی بودند. سلاحداران مواجب‌بگیر یا افراد قشون نیروهای محلی با نام تفنگچی شناخته می‌شدند. آنان برای حفاظت از قافله‌ها و کاروان‌های تجاری با آنان یا به جنوب و بنادر سفر می‌کردند یا با دستور یکی از امرای ناحیه‌ی خود به قشون یا مدعیان سلطنت می‌پیوستند. تفنگچیان جهرمی برای بهره‌برداری شخصی یا به صورت نیابتی در دو شکل انفرادی و گروهی در تأمین امنیت فرا منطقه‌ای در تاریخ ایران نقش داشتند.
چنانکه در آشوب‌های دوره‌ی زندیه، مثلاً علیمردان خان بختیاری برای سرکوب کانون‌های قدرت به فسا رفت تا احمدخان ذوالقدر جهرمی را شکست دهد، ولی خبر حمله‌ی کریم خان زند به خان بختیاری سبب ایستادگی احمدخان و تفنگچیانش شد و خان بختیاری ناگزیر پس از غارت بخش‌هایی از خفر و کوار به شیراز عقب نشینی کرد.(کلانتر، ۱۳۶۲: ۴۳)
درباره‌ی نقش تفنگچیان جهرمی در روزنامه‌های دورۀ قاجار نیز مطالبی دیده می‌شود. مثلاً روزنامه‌ی حبل‌المتین در شوال ۱۳۲۸ قمری [برابر با ۱۲۸۸خورشیدی] می‌نویسد: «لارستان از همت سید حاجی‌بابا، مُنظم است. تجّار لاری، ماهی ۱۲۰۰ تومان مواجب برایش مقرر داشتند تا ورود حکومت صحیح که لااقل مأمون باشد. قافله جهرمی دیروز به سلامت وارد شد از قرار معلوم «۳۰۰ نفر تفنگچی بِزَن» دارد و فعلاً اطراف لار منظم است».
در درگیری‌های زمان مشروطه، هم تفنگچیان جهرمی در دو بزنگاه تاریخی نهضت تحریم تنباکو و به قدرت رسیدن آیت‌الله سید عبدالحسین نجفی لاری دخالت داشتند.
با توجه به اینکه یکی از محصولات اصلی جهرم، کشت و صادرات تنباکو بود، در واقعۀ تحریم خرید و فروش تنباکو توسط تاجران جهرمی در حمایت از مرحوم میرزای شیرازی، تفنگچیان جهرمی تأثیر داشتند.
تفنگچیان جهرمی همچنین در قیام جنوب و حکومت اسلامی آیت‌الله سید عبدالحسین نجفی لاری و همچنین ورود آن سید بزرگوار از قیر به جهرم و همچنین فتح شیراز نیز از ایشان حمایت کردند. نیر شیرازی که خود از مشروطه خواهان مشهور بوده به نقش مردم جهرم در فتح شیراز اشاره می‌کند و می‌نویسد: «حاج سید عبدالحسین خواهی نخواهی به شیراز آمده عده تفنگچی لاری و جهرمی در رکابش بودند در منزل حاج علی آقا که قاید جنبش آزادی‌خواهان بود وارد گردید.»
از دیگر دخالت‌های تفنگچیان جهرمی در دوران معاصر یکی هم در زمان احداث حسینیه‌ای در محله‌ی علی‌پهلوان که بعدها به حسینیه‌ی آیت‌اللهی معروف شد، در سال ۱۳۳۶ است. در آن زمان برخی اهالی محل که به حکومت شهر نیز متصل بودند، با احداث حسینیه مخالف بودند. هنگامی که این محل احداث شد در اولین جلسه که مرحوم آیت‌الله آقای حسین آقا آیت‌اللهی بر منبر رفت، گروهی از اهالی محله صحرا که تفنگچی قافله‌ها در آن زمان بودند با اسلحه‌ی کمری به صورت ناشناس در میان جمعیت نشستند تا در صورت اقدام مخالفین بتوانند به آن‌ها پاسخ بدهند.
ریشه‌ی تفنگچیان جهرمی را به شجاعت اهالی و مهارت در شکار و از همه مهم‌تر، گذشته‌ی استراتژیک، قدرت نظامی جهرم و ساختار دژشهر آن، باید جست‌وجو کرد. تا دوره‌ی پهلوی اول هر محله، برج داشت و بر سر آن تفنگچیان نگهبانی می‌دادند. سرکوب شورشیان و استقرار پادگان نظامی در جهرم از دوره‌ی قاجار نیز مزید بر این امر بود.
احتمالاً به دلیل همین شجاعت تفنگچیان جهرمی بوده که در فرهنگ عامیانه جهرم ضرب‌المثل «قل هو الله با تفنگچی» یا کنایاتی چون «میرشکال» پیدا شده است.
در بسیاری از اشعار محلی جهرمی از جوانان تک‌سوار جهرمی، دولول، ده‌تیر، پیشتو، تفنگ، تفنگچی، تفنگ برنو، قطار تفنگ و قطار پرفشنگ، تفنگ لوله مرواری، جنگ، شکار و مرثیه بر کشته شدن جوان در جنگ و… سخن گفته شده است:
دو گیسویت کنم تسمه‌ی تفنگم
شو و روزا ببندم کول و کَنگُم
بیندازم به کول، کوه‌ها بگردم
زنم فریاد شیر آیه به جنگم
شهرت‌های خانوادگی منسوب به تفنگچیان، نظامیان و سپاهیان هنوز در جهرم وجود دارد.
منابع: روزنامه میرزا محمد کلانتر، روزنامه حبل‌المتین، تحفه‌ی نیّر، برگی از دفتر آفتاب، مهاجر الی الله، نقش مردم جهرم در انقلاب مشروطیت و حمایت از سید عبدالحسین نجفی لاری، نصایح و مواعظ و…
