کارخانۀ پنبۀ جهرم؛ بنایی با معماری قاجاری
علی لطفی‌پور، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان جهرم در گفت‌وگو با اخبار جهرم:
کارخانه پنبه پاک‌کنی در شهر جهرم پس از تشریفات قانونی لازم در فهرست ملی به شماره ۳۴۱۵۸ به ثبت ملی رسید و شماره ثبتی تا آن نیز ابلاغ شده است. این بنای طاقی از بناهای تاریخی با معماری دوره قاجار است و نشانه‌های هنر دست استادان بنّای جهرمی در آن آشکار است.
از تاریخ شفاهی مردم جهرم برمی‌آید که زمین کارخانه پنبه‌پاک‌کنی در موقوفات شیخ‌الاسلام حاجی میرزا علی‌محمد مجتهد جهرمی، از مبارزین معروف جهرم در دورۀ قاجار، قرار دارد که فتحعلی شاه قاجار در ازای خدمتی که وی در بیرون کردن بهائیان از شهر جهرم انجام داده بود این اراضی را به او بخشید و بعدها این زمین‌ها به شرکت جین واگذار می‌شد. شرکت تعاونی جین متعلق به علی‌اکبر شاهنده جهرمی از آبادگران و تاجران ایرانی، در سال ۱۳۱۷ در جهرم تأسیس شد. کارخانه پنبه‌پاک‌کنی یا پنبه جهرم در همان سال‌ها و بعدها شهرداری جهرم در این زمین‌ها ساخته شدند.
در لغت‌نامه‌ی دهخدا ذیل معرفی جهرم، از پنبه به عنوان یکی از محصولات این شهر نام برده شده و از کارخانه پنبه جهرم نیز یاد شده است. در جهرم از قدیم پنبه کشت می‌شد و در متون کهنی چون: فارسنامه‌س ابن بلخی، السامی فی الاسامی میدانی و ظرایف و طرایف، از کشتزارهای بزرگ پنبه در جهرم که نشانگر ضرورت تولید مواد اولیۀ لازم برای بافت محصولاتی از جنس پنبه چون لباس و فرش در جهرم بود، فراوان یاد شده است. این محصولات دستباف جهرمیه نامبده می‌شدند و در سراسر جهان اسلام تا دوران قاجار مرغوبیت و شهرت فراوانی داشتند. جهرم در زمان پهلوی از قطب‌های تولید پنبه در استان فارس بود و یکی ار نخستین کارخانه‌های پنبه در استان فارس در این شهر تأسیس شد. در کتاب نتایج نخستین سرشماری ایران در سال ۱۳۲۲ درباره‌ی کارخانه پنبه جهرم آمده است: «اکنون در شهر جهرم یک کارخانه پنبه‌پاک‌کنی که محصول سالیانه آن ۶۰ تن پنبه پاک‌کرده است با ۱۹ نفر کارگر مشغول کار می‌باشد.»
این کارخانه در گوشه‌ی شمال شرقی مجموعه‌ی شهرداری به شکل دو طرف ساخته و با پنج ورودی ساخته شده است. آنچه مسلم است تمام فضاها به صورت یکپارچه با هم ارتباط داشته‌اند که بعد از کار افتادن کارخانه برای استفاده‌های بعدی دیواره‌های الحاقی آن را به فضاهای مجزا تقسیم کرده است. عرصه‌ی کلی این کارخانه نیز بیشتر از حد فعلی بوده که یک قسمت از ضلع شرقی بنا تخریب شده و فقط دیوار اصلی آن باقی مانده است و در حال حاضر جزء تأسیسات شهرداری است.
مصالح استفاده شده در ساخت این بنا به طور کامل، آجر و ملات است. نماها با گچ اندود شده است و در حال حاضر حیاط این کارخانه با اداره‌ی شهرداری جهرم یکی است. این بنا با ثبت ملی قرار است با مرمت لازم به موزۀ خط یا موزۀ بلدیه‌ی جهرم تبدیل شود.
