لیموشیرین زردم/ ای خدا دوای دردم»؛ نگاهی به تاریخچه‌ی کاشت مرکبات در جهرم
به گزارش اخبار جهرم، از زمانهای دور تاکنون، جهرم به عنوان سرزمین کشاورزی مطرح بوده است. باغداری و زراعت، دو بخش عمدۀ کشاورزی جهرم و اقتصاد مردم این شهرستان بر پایۀ این دو استوار بوده است. مهم‌ترین فراورده‌های کشاورزی جهرم؛ خرما و مرکباتی مانند لیمو، نارنج، پرتقال، لیموشیرین و نارنگی در ارقام مختلف است.
از کشت‌های زراعی مهمی نیز که از گذشته در جهرم کاشته می‌شده به گندم، جو، برنج، پنبه، تنباکو و کتان می‌توان اشاره کرد که در متون تاریخی و جغرافیایی گذشته از آن‌ها یاد شده است. جغرافیانویسان تا سدۀ ۸ ق / ۱۴م، هیچ‌یک از نخلستان‌ها و خرمای جهرم یاد نکرده‌اند؛ نخستین بار مجدی در سدۀ ۱۱ق / ۱۷م، از خرمای شاهانی جهرم یاد کرده، و آن را ستوده است.، بنابراین احتمالاً کشت خرما بین سده‌های ۸ تا ۱۱ق در جهرم رایج شده است.
دربارۀ تاریخچۀ کشت مرکبات در جهرم نیز می‌توان توضیحاتی داد. نارنج از زمانهای بسیار قدیم در هند شناخته شده بود و کلمۀ نارنج و نارنگ در زبان فارسی به کار می‌رفت. به احتمال قوی، کلمۀ نارنگی از کلمه ناگارونکا که در زبان سانسکریت به معنای نارنج است، مشتق شده است. در ادبیات پس از اسلام به کلمات نارنج، ترنج و لیمو بسیار دیده می‌شود، ولی نامی از پرتقال نیست. به نظر می‌رسد که غیر از پرتقال، نارنگی و سایر مرکبات از زمانهای بسیار قدیم در ایران متداول بوده است. پرتغالی‌ها در حدود سال ۱۴۰۰ میلادی، میوۀ پرتقال را با خود به ایران آوردند و شاید به همین دلیل این میوه در ایران به نام پرتقال نامیده شده است، زیرا که به زبان عربی به این میوه، پرتغال می‌گویند.
کشت مرکبات در شهرستان جهرم برای اولین بار در ۳۰۰ سال قبل با کشت نارنج در یکی از مساجد جهرم که بعدها به نام مسجد نارنجی معروف شد، آغاز و بعد از آن، در مساجد و اماکن مذهبی و خیابان‌ها کاشته شد. نارنج به دلیل خوشبویی بهار و طعم میوۀ آن و محصولات مترتب بر آن چون عرق بهار نارنج, طعم‌دهندۀ چای، سکنجبین و… به سرعت در جهرم فراگیر شد. هنوز هم درخت نارنج نزد جهرمی‌های اصیل قرب و منزلت دارد و علاوه بر کاشت در منازل، برخی اماکن جهرم مثل کوچۀ نارنجی یا نارنجستان فردوس به دلیل کثرت درختان نارنج آن معروفند.
کشت لیموترش در جهرم از۲۰۰سال قبل به تعداد چند اصل شروع شد و ۱۶۰ سال قبل با استفاده از گاو چاه برای کشیدن آب از چاه و توسعۀ کشت نخیلات در جهرم آغاز و باغ‌های لیمو ترش در سطح کم احداث شد. توسعۀ کشت لیموترش از سال ۱۳۲۹ ش، همزمان با تاسیس شرکت برق فعلی یا شرکت آبیاری سابق، با سرمایه گذاری مردم جهرم به منظور آبیاری باغ‌ها و مزارع با الکتروپمپ آغاز شد.
لیموشیرین نیز در ۱۴۰ سال قبل به تعداد چند اصل در جهرم و سپس در روستای خانه‌کهدان یا شهر خاوران فعلی و پرتقال و نارنگی نیز برای اولین بار در ۷۰ سال قبل به تعداد کم در شهرستان جهرم کشت شد. چند سال بعد باغداران جهرمی با روش پیوندزدن به استفاده از نهال‌های پیوندی آشنا شدند و کشت لیموشیرین و پرتقال و نارنگی در جهرم و بخش‌های تابعه توسعه یافت.
سپس از سال ۱۳۵۳ش که سیستم آبیاری قطره‌ای، متداول و معمول شد به دلیل تسهیلاتی که در امر باغداری فراهم شد، سطح زیر کشت مرکبات در جهرم و بخش‌های تابع به تدریج رو به افزایش نهاد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز سطح زیر کشت انواع مرکبات در جهرم به‌طور چشمگیری افزایش یافت.
در گذشته به دلیل بالابودن سفره‌های آب زیرزمینی، بیشتر باغ‌های مرکبات در دشت جهرم و نقاط پست توأم با نخیلات احداث می‌شد، ولی بعداً به علت آسیب‌دیدن باغ‌ها بر اثر سرما در این مناطق و کمی میزان تولید محصول مرکبات در باغ‌ها که همراه با نخیلات کشت می‌شد، احداث باغ‌های مرکبات در کوهپایه‌ها و نقاط مرتفع به دلیل امکان حفر چاه‌های عمیق و استفاده از روش‌های نوین آبیاری معمول شد.
🔻منابع:
🔹شهرستان جهرم: جلال طوفان
🔸باغداری و مرکبات در کناره‌ی دریای خزر: علی مجتهدی
🔹شناخت وضعیت موجود مرکبات استان فارس(نشریه): اداره‌ی کل کشاورزی استان فارس جهرم: دکتر ناصر کرمی
#روزی_روزگاری_جهرم
