رسم فراموش شده‌ی عزاداری عاشورا در جهرم: نخل ماتم جهرم؛ نماد حیات جاویدان شهیدان
به گزارش اخبار جهرم، از ایران باستان تا به امروز، عزاداری جایگاه ویژه‌ای در میان اقوام داشته و با اشک، زاری و اندوه همراه بوده است. نخل ماتم یکی از وسایل و شیوه‌های عزاداری بود که برای نامیدن آن به نخل دلایل مختلفی گفته شده است. یکی از شیوه‌های منحصربه‌فرد عزاداری امام حسین(ع) در ایران در گذشته متعلق به جهرم است که حداقل نمونه‌های چندانی از آن سراغ نداریم. در ایران باستان، هنگام تشییع جنازۀ شاهان، تشییع‌کنندگان، درخت سروی را از ریشه درآورده و پشت جنازه حمل می‌کردند. سرو و نخل نماد شاه و در اساطیر نماد ایزدان بودند. این رسم که از درخت به عنوان نماد زندگی در مراسم تدفین استفاده شود، به مرور در مراسم سوگواری تاسوعا و عاشورا بازسازی شد و به شکل نمادین آن یعنی علم و کُتَل، یکی مشابه درخت نخل و دیگری مشابه درخت سرو، درآمد.
از دیگر سوی مفهوم شهادت، مهم‌ترین مضمون اسطوره‌ای به جا مانده از جهان اسطوره‌ای ایران کهن است؛ شهادت به خاطر عشق، عقیده، قیام اجتماعی و… رخ می‌دهد و به همین دلیل پس از اسلام در روح جمعی ایرانیان به دیگر مضامین اسطوره‌ای افزوده می‌شود و گرنه ممکن بود که در حد یک تمثیل باقی بماند.
برخی درختان گیاهان توتم قومی هستند و نخل، نماد ایزد تموز در سرزمین‌های عربی و بین‌النهرین است.
در گذشته در مراسم سوگواری محرم در جهرم به یاد و نماد امام حسین(ع) و یارانش در ظهر روز عاشورا، نخلی را نذری کرده و می‌بریدند، و در ادامه درخت بریده‌شده، تکه‌تکه می‌شد. با تکه‌تکه شدن نخل در ظهر عاشورا، فریاد «یا حسین یا حسین»(ع) سوگواران، بلند و نخل که با امام حسین(ع) برابرنهاد می‌شد خود به شهیدی دیگر بدل می‌شد یا به عبارتی دیگر مظلومیت حسین(ع) در قالب نخل قربانی، تجسمی دیگر می‌یافت.
نخل در جهرم جایگاهی بس ارجمند دارد و ای بسا که راه درآمد یک خانواده فقط از نخل بود و قربانی نخل به نوعی بیانگر نثار کردن داروندار فرد برای قیام امام حسین(ع) هم بود.
این رسم هم‌اکنون در جهرم منسوخ شده و آخرین سال‌های اجرای آن دهه‌ی شصت بوده است. بخشی از فیلم «چتر سبز؛ نخل جهرم» ساختۀ دکتر احمد ضابطی جهرمی دربارۀ همین آیین کهن قربانی‌کردن نخل در جهرم در روز عاشورا است.
میل به تبدیل تاریخ و شخصیت‌های تاریخی به نمونه‌های ازلی و اساطیری در شیعیان ایران باعث شده که رویدادهای نخستین سده اسلامی را ورای قضایای تاریخی ببینند و آن‌ها را با روایت‌ها و نمونه‌های اسطوره‌ای این سرزمین درآمیزند و قهرمانان مذهبی و تاریخی خود را با رفتار قهرمانان اساطیری جلوه‌گر سازند. در فرهنگ ایرانی و اسلامی اما از حضرت امام حسین(ع) هم به عنوان قربانی یاد می‌شود؛ قربانی‌ای که با نثار خون خود و فرزندان و یارانش، درخت دینداری و خداباوری را اصلاح کرده و رشد داده است.
با این همه، واقعیت آن است اطلاق لقب ذبیح‌الله به حضرت امام حسین(ع) بیشتر از آن که برگرفته از آیین کهن قربانی کردن باشد، ریشه در باورها و مناسک ادیان ابراهیمی، به‌ویژه باورهای اسلامی و فرهنگ عرفانی برگرفته از آن دارد. خودنثاری خدایی در اساطیر به نوعی تکرار عمل کیهان فرینی و پیدایش و تکوین جهان‌هاست، در این عمل کیهانی، ایزد-قهرمان معتقد است خون وی رهایی‌بخش جان است و قربانی کردن جسم، تنها راه این رهایی است.
«دکتر فاطمه تسلیم»
#روزی_روزگاری_جهرم
